تاریخچه پیدایش مالکیت های فکری و قوانین مرتبط با آن

       مفهوم  مالکیت فکری چیست؟

 

 

مالکیت فکری به آفرینش های ذهنی از جمله کتاب، مقاله، ترانه، موسیقی، طرح های صنعتی، اختراعات و.... اشاره دارد، که به دو مبحث مالکیت ادبی- هنری و مالکیت صنعتی تقسیم می شود. حقوق مالکیت فکری، مانند سایر حقوق مالکیتی دیگر است که به پدیدآورنده و مؤلف اثر اجازه می دهد از اثرش محافظت کند و با حق تالیفی که در اختیار دارد در راستای کسب سود و منفعت از اثرش قدم بردارد که عنوان ماده 27 اعلامیه جهانی حقوق بشر نیز می باشد (1).

 

 

-         شناسایی و  به رسمیت شناختن حقوق مالکیت فکری از دیرباز تا کنون

اسناد و مدارکی در ارتباط با حق کپی رایت از زمان های قدیم وجود دارد که نشان می دهد فروش اثر بدون اجازه صاحب و مؤلف آن، در یونان و روم باستان عملی غیر اخلاقی تلقی می شده و خشم مردم را بر می انگیخته است. لیکن به علت ارزش والای علم در آن جوامع، سرقت های علمی و ادبی با فرهنگ و روحیات مردم در تضاد بوده است (2).

 

 

به مرور زمان برخی پادشاهان در راستای حمایت از آفرینش ها و مؤلفه های فکری شهروندان قدم برداشته و برای ایده ها، افکار نوین و کارآمد آنها ارزش قائل شده و به آنها امتیازاتی را نیز اعطا می کردند. در مجموع حمایت از مالکیت های فکری، به شکلی آهسته و آن هم به صورت غیر رسمی صورت می پذیرفت، تا اینکه در قرن هجده میلادی وارد مرحله تازه ای شد و در کشورهای انگلستان، امریکا و فرانسه رسما مورد شناسایی قرار گرفت و قوانین ملی در این رابطه به تصویب رسید (3).

 

 

اولین قانون نیز در زمینه مالکیت فکری در سال 1710 در کشور انگلستان، به نام آن (AN law) به تصویب رسیده بود که به صورت تخصصی حق کپی رایت را مورد بحث و حمایت قرار داد (4).

 

 

در بحث میان دولت ها و کشورهای گوناگون (سطح بین المللی) نیز برای اولین بار در سال 1883 در کنوانسیون پاریس، قواعد و مقرراتی در ارتباط با مالکیت های صنعتی و در کنوانسیون برن در سال 1886، مقرراتی در ارتباط با مالکیت های ادبی هنری مورد شناسایی قرار گرفت که تمام این معاهدات تحت نظر سازمان جهانی مالکیت فکری (WIPO, World Intellectual Property Organization) اداره و مدیریت می شوند (5).

 

 

 

-         تاریخچه حقوق مالکیت فکری در ایران

 

 

 

 

 

-         در سال 1304 برای اولین بار قانونی به نام علامات صنعتی و تجارتی در زمینه مالکیت صنعتی به تصویب رسید که به حمایت از طرح ها و ایده های صنعتی می پرداخت.

 

 

 

 

 

-         در سال 1346 لایحه ای در خصوص مالکیت های فکری به مجلس تقدیم شد که در  تاریخ 11/10/1348 تحت عنوان قانون حمایت از مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مورد تصویب قرار گرفت که به مرور زمان الحاقاتی در ارتباط با مدت زمان حمایت از آثار پدیدآورندگان، ضمیمه قانون شد و در حال حاضر نیز حاکم است اما دارای کارایی لازم نیست.

 

 

 

 

 

طی این سال ها قوانین گوناگونی در کشور به تصویب رسیده است که بیشتر به مالکیت های صنعتی پرداخته اند، اما قوانین متعددی نیز در ارتباط با مالکیت های ادبی هنری نیز وجود دارند که این موارد  عبارتند از :

 

 

1-    قانون ترجمه و تکثیر کتب و نشریات و آثار صوتی مصوب 1352

 

 

2-    قانون حمایت از حقوق پدیدآورندگان نرم افزارهای رایانه ای مصوب 1379

 

 

3-    قانون تجارت الکترونیکی مصوب 1382

 

 

4-    قانون ثبت ارقام گیاهی و کنتزل و گواهی بذر و نهال، مصوب 1382

 

 

5-    قانون حمایت از نشانه های جغرافیایی مصوب 1383

 

 

6-    قانون جرایم رایانه ای مصوب 1388

 

 

7-    قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب 1396

 

 

با توجه به توضیحات ارائه شده، لایحه ای تحت عنوان «حمایت از مالکیت های فکری» توسط وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تقدیم مجلس شورای اسلامی شده است که در زمینه حمایت از پدیدآورندگان آثار ادبی هنری قدم برداشته که در جایگاه خود بسیار جامع و کارآمد می باشد، اما متاسفانه هنوز تکلیف آن مشخص نیست.

 

 

 

نگارنده: احسان نعمتی

 

کارشناس ارشد حقوق خصوصی دانشگاه مازندران

 

 

 

 

 

 

 

-         منابع

 

 

1-     WIPO, what is intellectuall property, p 1-2.

 

 

2-    کیوان آذری، آذر (1360). حقوق معنوی پدید آورنده، نشریه دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران؛ ص5

 

 

3-    امامی، اسدالله (1393). حقوق مالکیت معنوی، چاپ دوم، تهران، نشر میزان؛ ص 51

 

 

4-    میرحسینی، سید حسن (1394). مقدمه ای بر حقوق مالکیت معنوی، چاپ پنجم، تهران، نشر میزان؛ ص 29

 

 

5-     WIPO, what is intellectuall property, p 2

 

 

 

 

 

می‌توانید برای استناد به این مطلب از روش زیر استفاده کنید:

نعمتی، احسان (1396). تاریخچه پیدایش مالکیت‌های فکری و قوانین مرتبط با آن. بازیابی روز ماه سال، از  http://www.samimnoor.ir/view/fa/ArticleView?itemId=64